محمدمهدی معصومی، فرمانده حفاظت هواپیمایی سپاه از نیروهای با سابقه امنیت پرواز بوده که پیش از حضور رسمی این حفاظت سپاه در دوران دفاع مقدس در امنیت پرواز حضور داشته و بعد از پایان دفاع مقدس از لشکر27 محمد رسول‌الله(ص) مستقیماً به حفاظت سپاه و حفاظت هواپیمایی رفته و امروز فرماندهی این سپاه را برعهده دارد.
دقایقی با او درباره حفاظت هواپیمایی و اهمیت آن هم صحبت شدیم که آنچه در ادامه میخوانید، بخشی از این گفت‌وگوست.
در رابطه با مأموریت و ساختار و گستره مأموریت حفاظت هواپیمایی بفرمایید.
کار ما تاریخچه‌ای نزدیک به چهار دهه دارد. پس از قیامهای مسلحانه منافقین و سایر گروه‌های مسلح در دهه شصت و اقدامات تروریستی این گروهها در سالهای 1362 و 1363 که اقدامات متعددی را در زمینه ربایش هواپیما داشتند، منتج به فرمان تاریخی حضرت امام(ره) در خصوص استقرار سپاه و مأموریت برقراری امنیت در پروازهای غیرنظامی شد. به صورت نمادین پنجم دی ماه هر سال مراسم یادبود و گرامیداشت این امر را برگزار می‌کنیم. پاسداران که وارد این عرصه شدند، این مأموریت به عهده مجموعههای مختلفی در صنعت هوانوردی بود، حراست شرکتها از قبل از انقلاب به صورت مسلحانه در این مأموریت حضور داشتند، اما در تمام ربایش‌ها و هواپیمارباییها هیچ اثر مثبتی نداشتند و همه آن ربایش‌ها موفقیت‌آمیز بود. زمانی که سپاه وارد شد، به دلیل اینکه صنعت هوانوردی یک صنعت لوکس و ویژه بود، هیچ دانش و قوانین و مقررات خاصی از قبل برای این مأموریت نداشتیم. نیروهایی که از سال 1363 وارد مأموریت شدند، همه گزینش شده و انتخاب شده از نیروهای عملیاتی، امنیتی و اطلاعاتی وقت سپاه بودند که عمدتاً به دلیل درگیری‌ای که در هشت سال دفاع مقدس در جبهه‌ها داشتند، از یگانهای رزم و پادگانهای آموزشی فراخوان شدند و حفاظت هواپیمایی را تشکیل دادند. از سال 1363 تا امروز مستمر اجرای مأموریت داشتیم، چون پروازها مستمر ادامه داشته است.
امنیت پرواز و امنیت فرودگاه‌ها بر عهده شماست؟
کار ما در دو بخش وابسته به هم و زنجیروار است؛ امنیت زمینی که از لحظهای که فرد هویت مسافری می‌گیرد و قصد دارد وارد مراحل ورود به پرواز شود، وارد یک گیت امنیتی می‌شود که برای سپاه است و چک امنیتی دقیق بدنی با کمک دستگاههای کمک بازرسی و وسایل همراه می‌شود و در محلی به نام سالن ترانزیت در قرنطینه امنیتی قرار می‌گیرد تا سیر مراحل شرکت‌های هواپیمایی برای آماده کردن و اعلام سوار شدن تحت‌الحفظ با اسکورت نیروهای ما از طریق راهروهای هوایی یا اتوبوس و در بعضی فرودگاه‌های کوچک پیاده انجام می‌شود. این اسکورت تا درب ورودی هواپیما ادامه دارد. از لحظه ورود به هواپیما قسمت دوم از طریق گارد امنیت پرواز شروع می‌شود و مسافران را از امنیت زمینی ما تحویل میگیرند و مسافران بعد از اینکه در صندلی و جایگاه خود قرار گرفتند، مأموران امنیت پرواز ما به صورت آشکار و پنهان در هواپیما حضور دارند؛ از جمله فرمانده تیم که با لباس رسمی کت و شلوار بوده و تقریباً لباس همرنگ گروه پروازی دارد و گروه پروازی هم او را می‌شناسند و تعدادی نیروی پوششی که کسی نمی‌داند کدام مسافر است، در هواپیما اقدام میکند. از لحظه ورود مسافر تا خروج، مسئولیت تأمین امنیت به عهده گارد امنیت پرواز سپاه است.
در همه پروازهای داخلی و خارجی حضور دارید؟
همه پروازهای شرکت‌های داخلی امنیتیش با ماست، شرکت‌های خارجی طبق دستورالعمل جهانی خودشان گارد امنیت پرواز دارند و ما فقط مسافران را چک امنیتی و اسکورت می‌کنیم. بنا به تشخیص ستاد کل نیروهای مسلح، از ۱۸ شرکت هواپیمایی فعال در صنعت هواپیمایی سه شرکت مربوط به نیروهای مسلح مستثنی از حضور گارد امنیت پرواز سپاه هستند و مأموریت برقراری امنیت داخل هواپیماها به عهده بخشی از حفاظت اطلاعات ارتش است.
لطفاً از صفر تا صد حرفه‌ای شدن در این حوزه را توضیح دهید.
از شروع واگذاری این مأموریت نیروها در زمینه مباحث مطرح در زمین و هوا تسلط نداشتند و قوانین و مقررات خاص صنعت را هم نمیدانستیم، که از اواخر دهه شصت همه این نواقص و کمبودها به طور کامل رفع شد و حتی با وجود همه آن کاستیها از روز اول ما در مأموریتها موفق بودیم. مراکز آموزشی حفاظت هواپیمایی اواخر دهه 60 کارشان را شروع کردند و امروز این رشد و تعالی به حدی رسیده که در تمام سطوح عملیاتی در گارد پرواز و یگانهای زمینی آموزشهای تخصصی طولی و عرضی را خودمان برگزار می‌کنیم و در مراکز آموزش عالی خودمان سطوح کاردانی، کارشناسی و ارشد با گرایش همین موضوع راداریم و دانشجو و فارغ‌التحصیلان هم داریم و در آینده هم در مقطع دکتری با گرایش حفاظت هواپیمایی دانشجو خواهیم داشت. مراکز ما در حد مراکز معتبر در سطح جهان و سازمان هواپیمایی جهانی ایکائو است. تا الان از کشورهای مختلف درخواست آموزش مأموران امنیت پرواز و امنیت زمینی را داده‌اند که البته کمیت و کیفیت آن قابل بیان نیست، البته در چند کشور دوست به خصوص در جبهه مقاومت دوره آموزشی هم داشته‌ایم.
از ویژگیها و میزان آمادگی و گستره مأموریت بفرمایید.
در امنیت زمینی در 67 یگان با گستردگی جغرافیای کشور در تمام استان‌ها در همه پروازهای غیر نظامی حضور داریم. در حال حاضر، 53 فرودگاه با مالکیت شرکت فرودگاه‌های کشور ذیل وزارت راه به علاوه فرودگاه‌های اختصاصی مناطق آزاد کیش، قشم و سایر مناطق آزاد و فرودگاه‌های اختصاصی وزارت نفت و فرودگاه‌های دو منظوره جاسک، دزفول، چابهار ارتش این 67 یگان گسترده شده‌اند. مأموریت برقراری امنیت پرواز در زمین با حلقههای زمینی در فرودگاه‌ها با انجام چک و بازرسی افراد، اعم از مسافر کادر پرواز و عوامل فرودگاه، بار، تجهیزات ورودی به فرودگاه‌ها، اسکورت مسافران و کنترل و مراقبت از هواپیماهای در خط پرواز و... است؛ یعنی درصد نیروهای خواهر به نیروهای برادر ما از همه رده‌های نیروهای مسلح بالاتر است که به واسطه نوع مأموریت ماست. خواهران شاغل دوشادوش برادران شاغل در یگان امنیت زمینی ما در رده‌های صفی اجرای مأموریت میکنند که شاهد مثال آن هم تمام مسافران هوایی به ویژه خانم‌ها هستند. این گستردگی و تداوم و استمرار در کل مأموریت‌هایی که به سپاه پاسدار واگذار شده، منحصر به فرد است. در واقع، از لحظهای که حضرت امام(ره) فرمان حضور و انجام مأموریت حفاظت پرواز و فرودگاه‌های غیرنظامی را ابلاغ کرده‌اند تا الان، یعنی در سال 1400 بدون لحظهای توقف در تمام ایام، 24 ساعته و شبانه‌روز و تمام اوقات و روزهای عادی و تعطیلات مأموریت محوله انجام شده است. به عبارتی، در همه شرایط و مشکلات استمرار داشته و کارکنان حفاظت هواپیمایی در زمین و هوا به نحو احسن این مأموریت را انجام داده‌اند. مشابه حفاظت هواپیمایی یگانی نداریم که 38 سال استمرار مأموریت داشته باشد. در کل مأموریت 38 ساله در کل مخاطرات و تهدیدات مختلف در زمین و هوا موفق و پیروز بیرون آمدیم.
کار شما در مواجهه با عموم مردم است، از این جهت چه مشکلاتی وجود دارد؟
از اهداف مهم در این مأموریت مردم‌داری است که زبانزد خاص و عام است و همه عزیزان که مسافرت هوایی دارند، با این امر مواجهه شده‌اند و خودشان شاهدند. ما شاید تنها رده‌ای در نیروهای مسلح هستیم که با آحاد جامعه به اشکال مختلف برخورد داریم. آمار قبل از کرونا سالی 40 میلیون مسافر داخلی و خارجی بود که از گیت‌های ما عبور کردند.
با ترکیب جمعیتی که مواجه هستیم از خواص و علما و مراجع تا افراد لائیک و ضد دین و مسئولان بلندمرتبه و شخصیت‌ها تا افراد ضد انقلاب و از نوزاد تا کهنسال، زن و مرد و... برخورد ما برخورد امنیتی است. خصوصیات برخورد امنیتی این است که برای هر قشر، سن و تیرهای این محدودیتها آزاردهنده است. چک امنیتی در دنیا ناراضی‌کننده است؛ ولی به لطف خدا خصوصا در حوزه برخورد و رعایت شئونات که کارکنان ما مقید بوده و آموزشهای لازم را دیدهاند؛ میزان رضایتمندی از این سبزپوشان بسیار بالاست و این ارزیابی شده است.
ارتباطات غیرنظامی و نظامی شما در سپاه حفاظت هواپیمایی با سازمان‌های دیگر نیروهای مسلح، سازمان‌های کشوری، بین‌المللی و... چگونه است؟
با صنعت هوانوردی ارتباط مستقیم و غیر مستقیم داریم. بر خلاف خیلی از یگانها که محدود در یک حوزه سرزمینی هستند، مأموریت ما در پهنه‌کل کشور هستیم و در کنار آن با مردم ارتباط داریم. در صنعت هوانوردی با حاکمیت سازمان هواپیمایی کشوری که رئیس آن معاون وزیر راه است و حاکمیت و راهبری صنعت در داخل و خارج را بر عهده دارد، مواجه هستیم. شرکت‌های هوایی که مستقیم تحت نظر سازمان هواپیمایی کشور هستند، مانند شرکت فرودگاه‌های کشور که مالک بیش از 53 فرودگاه در کشور است و مسئولیت هدایت و کنترل و ناوبری همه پروازهای داخلی و بین‌المللی و عبوری از کشور را دارد و شرکت‌های هواپیمایی دولتی و مابقی شرکت‌های خصوصی که هر کدام مجوز فعالیت پرواز غیرنظامی دارند، هر یک عرصه وسیعی از ارتباطات با ما را دارند، ارتباط ما بیشتر با صنعت هواپیمایی عمومی و غیرنظامی کشور است. در کنار آن ارتباط مستقیمی با مجموعههای نظامی مانند نیروی هوایی ارتش، هوافضای سپاه، وزارت دفاع، صنایع هوایی ارتش و مجموعههای داخلی سپاه نیروها و سازمان‌های سپاه، حفاظت اطلاعات و نمایندگی و همه مصرف‌کنندگان خدمات مجموعه هوایی کشور داریم. در تمام فرودگاه‌های کشور با یگان حفاظت فرودگاه‌های ناجا هماهنگ هستیم و ارتباط مستقیم کاری داریم. در هیچ رده‌ای در سپاه به اندازه ما ارتباط مستمر و مستقیمی با مجموعه ناجا وجود ندارد. با وزارت اطلاعات و سرپنجههای آنها در حراست شرکتها هم ارتباط داریم.
رمز موفقیت سپاه در این مأموریت مهم چیست؟
ورود من بعد از دفاع مقدس بود، قبل آن موردی ورود داشتم. از سال 1366 چند مأموریت داشتم و از سال 1368 مستمر بودم. رمز موفقیت در چند کلمه و جمله کلیدی است. اول فقط عنایت الهی و نظر لطف خداوند متعال بوده و بعد اخلاص نیروها و دعای خیر امام و شهدا و بعد از آن امداد الهی که در موفقیت ما درصد بالایی داشته است. عرض کردم در ابتدا هیچ ادبیاتی از مباحث عمومی و تخصصی صنعت هوانوردی نمیدانستیم، آموزش تخصصی و لازم کافی را نداشتیم، در خصوص نحوه انجام مأموریت در یک وسیله نامتعارف مثل هواپیما که در ارتفاع چند هزارپایی هرگونه اقدام سخت و استفاده از سلاح جنگی ممکن است منجر به انفجار و انهدام شود، آموزشی ندیده بودیم. نمونه آن در عملیاتهای دهه 60 بود که ممکن بود منجر به شلیک گلوله و خون و خونریزی و کشتار مهاجمان شود، همه در مقطعی اتفاق افتاد که ما یا مرکز آموزشی نداشتیم یا اینکه نیروها جوان و کم تجربه بودند، خدا کمک کرد و این اتفاقات نیفتاد، در حال حاضر که در خدمت شما هستم، به جرئت میتوانم مدعی باشم مراکز آموزشی ما در سطح معتبرترین و بهترین مراکز آموزشی جهان است. نیروهای امنیت پرواز ما با تداوم کسب مهارت دفاع شخصی و تیراندازی به هدف در شرایط مختلف و تمرین و رزمایش و انجام دوره‌ای مستمر عرضی و طولی و... مهارت در مهار اغتشاش و بحران‌ها در داخل هواپیما و مهارت در درک مفاهیم تخصصی هوانوردی و گفتمان با خلبان و گروه پروازی صاحب تخصص و از بهترینهای دنیا هستند. در کل در دهه 60 و در همه خنثی‌سازی‌ها که آنالیز می‌کنیم، به جز لطف الهی و معنویات نبوده است.
آماری از شهدا و جانبازان حفاظت هواپیمایی بفرمایید.
در طی 38 سال استمرار مأموریت 77 شهید داریم که عضو حفاظت هوایپمایی بودند؛ تعداد زیادی در دفاع مقدس شهید شدند و مابقی در سوانح هوایی که در رسانهها مطرح می‌شود. در عملیات تخصصی مقابله با ربایش و مأموریتهای خود اصلاً شهید نداشتیم. 650 جانباز داریم که علت آنها درگیری داخل هواپیما تا جانبازان دفاع مقدس و سوانح هواپیمایی و دفاع از حرم مختلف است.
نکته پایانی شما را در خصوص حفاظت هواپیمایی می‌شنویم.
نیروهایی که اینجا مشغول هستند، بهترینهای سپاه هستند. از این نظر که در عرصه‌ای مأموریت اجرا می‌کنیم که هم از لحاظ محیطی و هم از نظر سرزمینی یکی از آلودهترین حوزههای شغلی و محیطی در جهان است. در محیطی کار می‌کنیم که با ترکیب جمعیتی مسافران که عرض کردم، مواجه هستیم. هزینه یک صندلی در پرواز شرق آسیا یا اروپایی به اندازه شاید ده ماه حقوق یک پاسدار باشد، در محیطی که انواع و اقسام آدم‌ها با انواع و اقسام گرایشها و آلودگیهای سیاسی و اخلاقی کنار مأموران ما قرار دارند، پاسداران ما اصلا آلودگی نداشتند و کمترین تلفات را در این حوزه داشتیم. البته این خیلی سخت است؛ ولی به جهت گزینش خوب و مراقبت و خود مراقبتی ما در این حوزه اصلاً مشکل خاصی تاکنون نداشته‌ایم و خدا را شکر می‌کنیم که چنین همکاران خوب و مخلصی در اینجا فعال هستند. روزانه بیش از پانصد پرواز در کشور داریم و سختی کار بالاست. برای پرواز باید دو ساعت قبل در فرودگاه باشد، مثلاً نیمه شب بیدار شود آماده شود خودرو دنبالش بیاید و برود فرودگاه؛ بعد از اتمام پرواز مغرب میرسد به خانه، نسل اول بازنشستگان ما همه در دهه 50 و 60 عمر خود هستند اما انگار ده بیست سال پیرتر شده‌اند، بیماریهای حرکتی، مشکل ستون فقرات، مشکلات روحی و روانی، پیری زودرس و صدمات مختلف دیگر و مشکلات گوارشی در شغل ما عادی است، گاهی برخی از دوستان را در میانسالی بر اثر ایست قبلی یا مشکلات دیگر از دست میدهیم و همه اینها به دلیل سختی کار است. به همه همکارانم در این حوزه درود میفرستم و دستبوس‌شان هستم.
